27.02.2019 - OP WEG
Het rijden in de nacht bevalt mij goed. Niet alleen op weg naar de wintercamping, maar ook nu, begin september, kies ik er voor. Het is rustig op de weg, er is weinig afleiding rondom en met een prettig muziekje aan... heerlijk.
De rit naar Trentino is ruim 1000 km. Eén nachtelijke tegenvaller: de parkeerplaatsen in Duitsland staan overvol met vrachtwagens. Diverse keren als ik een tussenstop wil maken, vind ik geen enkele plek voor de zeven meter lange Matrix 600SC Access die ik van Adria meekreeg. Levico Terme bereik ik via de Brenner pas. »
Kunst met louter natuurlijke producten in Arte Seila: heel bijzonder.
Levico terme
Levico Terme is een leuk plaatsje in Valsugana, met vele meren en bergen.Het stadje is aantrekkelijk door het meer, maar ook vanwege de bron van het Levico-thermaal Het tweede weekend van september is er eerT gezellige wijnmarkt in het centrum.
Ik was er jaren geleden al eens, op Camping DUe Laghi (twee meren) in Levico Terme. Nu, begin september, is het seizoen al bijna over: tot mijn verbazing verneem ik zelfs dat op tien septembe het terrein al sluit. De camping ligt net nietdi-rect aan het water. Het sanitair is schoon maar kan best een opknapbeurt hebben. Er zijn hier naast ‘gewone’, ook nog hurktoiletten, zoals je die vroeger (?) in Frankrijk aantrof. Behalvede camping heeft Due Laghi ook een camperstop, pal naast de ingang. Daar sta je naast elkaar op asfalt, aan de doorgaande weg. Verder zijn er een zwembad, sportvelden, een restaurant (pizza’s), een winkeltje en animatie (ook Neder-lands) in het hoogseizoen.
Camping Village Lago di Levico****, vlakbij Due Laghi, ligt wel direct aan het meer en dat laten ze ook graag weten. Dit terrein is aangesloten bij Topcampings Europe, waarvan er in Italié alleen al honderd zijn (inclusief Sardinié en Sicilié). Deze voeren ook een gezamenlijke en gratis te verkrijgen kaart, met eenheidsprijzen per nacht en een extra aantrekkelijke overnachtingsprijs buiten het hoogseizoen (vanaf € 19,- euro voor twee personen, met 4 Ampére stroom). Op camping Lago di Levico is het begin september nog gezellig druk, met vooral steilen en gezinnen met hele kleine kinderen. De aparte camperplek bij de ingang heeft een prachtig uitzichten bestaat uit gras en grind. De camping is open tot half oktober. Naast poedelen en peddelenin het meer zijn er drie zwembaden, veel plekken met privé-sanitair, vijf sanitairgebouwen (twee recent gerenoveerd), horeca en uiteraard ook animatie.
Waar in Italié meren zijn vind je ook campi°9s-Aan ^et 9rotere Lago di Caldonazza ligge er Wel acht- waarvan vijf pal naast elkaar, als een campingboulevard\ Camping Mario Villaget én van de luxere terreinen en op alle terrei°eI1
vind je in Thet hoogseizoen best veel Nederlanders.
Bevroren luken
Het is inmiddels een eeuw geleden dat er een einde kwam aan de Eerste Wereldoorlog, een oorlog in gruwelijkheid nooit meer overtroffen. Bovenin ‘de Laars’ doet zich nu, na honderd jaar, een bijzonder fenomeen voor: door een smeltende gletsjer in de Noord-Italiaanse Alpen komen langzaamaan de lijken tevoorschijn van soldaten uit die oorlog. De bevroren lijken verschijnen vaak perfect gemummificeerd. Met de overblijfselen komen ook de verhalen van de hoogste slag uit de geschiedenis druppelsgewijs naar boven.
Terug naar het jaar 1915. Het nieuwe verenigde Italié besluit zich in mei aan te sluiten bij de Geallieerde Troepen en zich te mengen in de Eerste Wereldoorlog, die dan al zo’n tien maanden aan de gang is. Italié wil de berggebieden Trentino en Zuid-Tirol, die tot die tijd tot Oostenrijk behoorden, inlijven. Het resulteerde in wat bekend is komen te staan als The White War', een Alpen-oorlog waarin Italiaanse troepen, genaamd 'Alpini', hoog in de bergen en met speciale wapens en infrastructuur (ijs-loopgraven en kabeltransporten) tegen hun Oostenrijkse tegenstanders, genaamd de 'Kaiserschutzen', vochten. Inmiddels zijn er bijna
honderd gesneuvelde soldaten uit het ijs tevoorschijn gekomen. Er volgen er zeker meer. Aan Italiaanse kant alleen sneuvelden zo'n 750.000 soldaten in deze witte oorlog.
Langs de Italiaans-Oostenrijkse grens hadden beide landen al aan het einde van de 19e eeuw talrijke forten gebouwd. Het waren weliswaar bondgenoten, maar vertrouwd hadden ze elkaar nooit. Die forten werden nu ingezet voor de oorlog. Ze bleken echter al snei hopeloos verouderd, en niet meer opgewassen te zijn tegen de moderne wapens. De forten liggen er nog steeds en zijn van buitenaf te bekijken. Eén ervan is ingericht als museum.
Gids Stefania neemt me de volgende dag mee naar enkele forten, te beginnen met Forte Cherle, op 1445m hoogte. Het is mistig: Stefania betreurt dat, maar ik geef aan dat het wel goed bij het onderwerp past. De meeste forten vergen een stevige wandeling, maar Forte Cherle is praktisch vanaf de weg (142) bereikbaar. Het fort ligt ook aan een wandelroute met de toepasselijke naam Weg van de Vrede. Overigens werd het eerste schot op 24 mei 1915 vanaf de vesting Verena (20lSm) gelost. »
Dertig dagen isolement
Forte Cherle (ook wel Werk Sebastiano genoemd, om in de communicatie verwarring met Forte Verle te voorkomen) werd tussen 1910 en 1914 gebouwd. Het bestaat uit twee gebouwen, verbonden door een gang. Het fort was zo ingericht dat de bewoners dertig dagen isolement kon overleven (voedsel, drinkwater, munitie). Vanaf het begin van de oorlog werd het fort zwaar gebombardeerd: de kraters zijn tot op de dag van vandaag te zien.
Dichtbij is ook de Keizerlijke trap, in 1917 aangelegd voor Charles van Habsburg, die het gebied bezocht in aanloop van het voorjaarsoffensief. Er zijn zo’n tweehonderd treden: boven bereik je het militaire hospitaal van Val Fredda, waarvan alleen de muren nog overeind staan.
De wandeling naar de hut Stella DTtalia en Forte Sommo Alto (1613m) kost zeker twee uur heen en twee uur terug. De kabelbaan is een sneller alternatief, maar die heeft een storing. Ivan Pergher, baas van het skigebied Skirama Dolomiti, heeft een tijdbesparende oplossing: een 4x4 auto.
In twintig minuten hobbelen we naar boven, af en toe een verbaasde wandelaar passerend. Het fort wordt gerestaureerd of liever: geconserveerd. Ivan schuift wat hekken opzij en nodigt me uit hem te volgen... het aardedonkere fort in. Aan de trap naar beneden lijkt geen einde te komen: het licht van mijn telefoon is onmisbaar om niet te vallen over losse stenen. Uiteindelijk komen we in het bos uit en klimmen we weer omhoog.
Via een witte wijn in Stella D’Italia en een lunch in Folgaria kom ik op een militaire begraafplaats in dit dorp en bij een voormalig ziekenhuis.
Museum
Het Oostenrijks-Hongaarse fort Belvedere - Gschwent (1177m) is het enige dat toegankelijk is en als museum is ingericht. Er is vanaf 1907 zeven jaar lang aan gebouwd en had tot doel om de Val d’Astico te controleren. In 1916 werd het zwaar beschadigd door Italiaanse artilleriebom-bardementen, maar toch is dit het best bewaarde fort. Vanaf de parkeerplaats is het tien minuten lopen. Binnen val je van de ene verbazing in de andere: het moet ten tijde van de strijd een hel zijn geweest. Het uitzicht nu, in vrediger tijden, is schitterend.
Ten zuidoosten van Folgaria, weg SP 143 over de Passo Coe, ligt Base Tuono, een overblijfsel uit de Koude Oorlog. Raketten stonden hier klaar om Russische vliegtuigen uit de lucht te schieten. Er is nooit een raket vanaf hier vertrokken. In de bunker kun je een gesimuleerde lancering meemaken.
Nederland is goeddeels buiten de Eerste We-reldoorlog gebleven. Maar voor diverse landen is deze oorlog nog steeds de Grote Oorlog, met lijden dat met geen pen is te beschrijven. In deze contreien kwamen daar nog de bijtende koude en de meters hoge sneeuw bij. Op 11 november 18 is het precies honderd jaar geleden dat er cieel een einde kwam aan deze verschrikke-
J oorlog, die aan twintig miljoen mensen het teven kostte.
ROUTE NAAR HUIS
Op de heenreis reden we over de Brenner pas. terug kiezen we bij daglicht voor de Reschenpas. Na nog een tussenstop aan de Moezel, zit het er weer op. Een september route naar prachtig Trentino.
